LẠM DỤNG RƯỢU BIA- NGUY CƠ TIỀM ẨN GÂY VIÊM TỤY CẤP

BS Lê Phát Tài- Khoa Tiêu hóa-huyết học-nội tiết

MỞ ĐẦU

Viêm tuỵ cấp (VTC) là một bệnh thường được gặp ở khoa cấp cứu các bệnh viện với bệnh cảnh cơn đau bụng cấp. Ở Mỹ mỗi năm có khoảng 220.000 bệnh nhân VTC được điều trị và số bệnh nhân VTC đã tăng gấp đôi trong 2 thập niên cuối. Ở Hà Lan từ 1992 đến 2004 số bệnh nhân VTC tăng 75%. Ở Anh bệnh nhân VTC tăng 3,1% mỗi năm. Khoảng 10 – 15% ca VTC có diễn tiến nặng và có thể dẫn đến tử vong. Tại Việt nam chưa có thống kê rõ ràng về tần suất VTC, nhưng theo báo cáo nghiên cứu tại Bệnh viện Việt Đức Hà Nội từ 1991-1993 có đến 288 trường hợp được chẩn đoán Viêm tụy cấp.  Cho thấy đây là một bệnh khá thường gặp phù hợp với đặc điểm văn hóa ăn uống sinh hoạt của người dân nước ta, có rất nhiều nguyên nhân gây ra VTC, đứng hàng đầu là do sỏi mật và nghiện rượu chiếm khoảng 80% VTC, tiếp sau đó là do tăng triglyceride đứng hàng thứ nhì chiếm khoảng 4% VTC (có những nghiên cứu lên tới 7%). Ngày nay nguyên nhân gây VTC do cơ học có phần giảm xuống, thay vào đó nhóm nguyên nhân không do cơ học như sử dụng rượu, tăng Triglycerid tăng lên do thói quen lạm dụng  rượu bia còn nhiều và chế độ dinh dưỡng chưa hợp lý.

1. Viêm tụy cấp là gì ?

Viêm tụy cấp là một quá trình tổn thương cấp tính của tụy, bệnh thường xảy ra đột ngột với những triệu chứng lâm sàng đa dạng, phức tạp từ VTC nhẹ thể phù đến VTC nặng thể hoại tử với các biến chứng suy đa tạng nặng nề, tỉ lệ tử vong cao, trong đó mức độ hoại tử liên quan đến độ trầm trọng của bệnh. Thuật ngữ xuất huyết ít có ý nghĩa trên lâm sàng bởi vì một lượng xuất huyết kẽ ít nhiều có thể thấy trong VTC cũng như trong các rối loạn khác như chấn thương tụy hay u tụy và cũng như trong suy tim sung huyết nặng.Phân loại theo hiện nay Hội nghị quốc tế về viêm tụy cấp tại Atlanta ( Hoa Kỳ ) vào tháng 9/1992 đã thống nhất chia viêm tụy cấp thành hai thể: viêm tụy cấp thể phù ( thể nhẹ ) và viêm tụy cấp thể hoại tử ( thể nặng ). Phân loại theo hiện nay có giá trị phù hợp với các chỉ số tiên lượng của tác giả RANSON , IMRIE …

2. Nguyên nhân gây viêm tụy cấp

Có nhiều nguyên nhân gây VTC:

– Do rượu: Hiện nay nguyên nhân này thương gặp hơn các nguyên nhân tắc nghẽn cơ học.

– Tắc nghẽn: Sỏi ống mật chủ, u tụy hay u bóng Vater, giun chui ống mật hoặc dị vật,…

– Sau phẫu thuật vùng quanh tụy, sau nội soi mật – tụy ngược dòng.

– Do chấn thương đụng dập vùng tụy.

– Do rối loạn chuyển hóa như tăng triglycerid máu, tăng canxi máu.

– Các nguyên nhân khác: Nhiễm khuẩn, ký sinh trùng, virus, độc chất hay thuốc (azathioprin, mercaptopurin, tetracyclin, ethylalcol, thuốc trừ sâu phospho hữu cơ,…) loét dạ dày.

– Vô căn: Chiếm khoảng 10 – 15% các trường hợp- Không rõ nguyên nhân.

1. Người bệnh mắc bệnh viêm tụy có biểu hiện sau:

Đau bụng: Chủ yếu đau vùng thượng vị, đau dữ dội, đột ngột sau bữa ăn thịnh soạn. Đau thường kéo dài, lan ra sau lưng, hoặc hạ sườn 2 bên.

– Nôn và buồn nôn: Thường xảy ra sau đau, nôn xong không đỡ hay hết đau (khác viêm dạ dày cấp), thường nôn ra dịch dạ dày, dịch mật, thể nặng có thể nôn ra dịch máu loãng.

– Chướng bụng và bí trung đại tiện: Nhất là với các thể viêm tụy cấp hoại tử nặng, một số trường hợp lại đi ngoài lỏng nhiều lần.

– Khi thăm khám bác sĩ có thể thấy: Bụng chướng nhẹ, phản ứng thành bụng, không có co cứng thành bụng, nhu động ruột giảm hoặc mất do liệt ruột, gõ đục vùng thấp (dịch tự do ổ bụng), các dấu hiệu của nguyên nhân như tắc mật,…

– Ngoài ra tùy bệnh cảnh bệnh nhân có thể có rối loạn ý thức, nhịp tim nhanh, huyết áp tụt, sốt, thiểu niệu hoặc vô niệu,…

2. Xét nghiệm chẩn đoán

– Amylase máu tăng cao trên 3 lần bình thường, tuy nhiên không phải chỉ đặc hiệu trong viêm tụy cấp, một số bệnh khác củng gây amylase máu tăng như thủng dạ dày, thai ngoài tử cung,nhồi máu mạc treo…

– lipase máu tăng trên 3 lần bình thường có giá trị chẩn đoán VTC hơn là tăng Amylase máu, ngoài ra sự tăng lipase máu kéo dài hơn so với amylase máu. Vì thế đây là một xét nghiêm thường dùng trong chẩn đoán va theo dõi bệnh.

– Calci máu có thể binhg thường hoặcgiảm, đặc biệt calci máu giảm trong VTC thể hoại tử do calci kết hợp với axit béo tự do giải phóng ra trong quá trình phân hủy Lipid.

– , Bilirubin máu tăng trong trường hợp hợp co tắc mật, gián tiếp chỉ điểm có sự cản trở lưu thông ở đường mật.

– Glucose máu , men Transaminase, Hct  tăng.

– siêu âm ổ bụng: là phương pháp thăm dò không xâm nhập, đơn giản, ít tốn kém, có thể thực hiện nhiều lần cho kết quả khá chính xác.

– Chụp cắt lớp vi tính (C.T.Scanner): là phương pháp chẩn đoán hình ảnh rất có giá trị trong VTC, ngay những giờ đầu, củng như trong quá trình diễn biến của bệnh.

3. Chẩn đoán

Người bệnh có biểu hiện đau bụng vùng bụng trên, đặc biệt sau khi ăn và trước đó có dùng nhiều rượu bia vào viện được Bác sĩ thăm khám và cho chỉ định cận lâm sàng có kết quả chẩn đoán viêm tụy cấp dựa vào tiêu chuẩn Atlanta: 2 trong 3 thành tố sau

• Tính chất đau bụng phù hợp viêm tụy cấp.
• Amylase máu hay lipase máu tăng ≥2- 3 lần giá trị bình thường.
• Chẩn đoán hình ảnh CT scan ổ bụng kết luận viêm tụy cấp.

Khoa tiêu hóa-huyết học-nội tiết Bệnh viện Đa khoa Long An thường xuyên tiếp nhận, thăm khám nhiều bệnh nhân có biểu hiện đau bụng và được chẩn đoán xác định là viêm tụy cấp. Chẩn đoán xớm giúp điều trị hiệu quả giảm đau đớn cho người bệnh đồng thời tránh biến chứng nặng nề cho người bệnh.

4. Điều trị

Viêm tụy cấp là một cấp cứu nội khoa, có thể diễn tiến nặng và có nhều biến chứng. Ngay sau khi được chản đoán viêm tụy cấp, người bệnh được điều trị và theo dõi tích cực. Điều trị VTC phải dựa trên sự kết hợp của điều trị nội khoa và ngoại khoa, đánh giá, phát hiện sớm các biến chứng của VTC để có hướng điều trị kịp thời.

5. Cách phòng ngừa.

Tụy là cơ quan quan trọng tham gia vào quá trình tiêu hóa thức ăn và tham gia điều tiết đường huyết của cơ thể, với nhiều chức năng quan trong. Do đó bảo vệ tuyến tụy khỏe giúp cơ thể hoạt động bình thường, ngoài việc phòng tránh các nguyên nhân tắc ngẽn cơ học gây viêm tụy cấp, còn phải duy trùy chế độ sinh hoạt, ăn uống lành mạnh, đặc biệt tránh sử dụng rượu bia không cần thiết. Rượu bia ngoài việc là tác nhân gây viêm tụy cấp, chúng còn là yếu tố nguy cơ dẫn đến nhiều bệnh lý khác như bệnh lý xơ gan, viêm gan, viêm loét  dạ dày tá tràng, các bệnh  lý ung thư đường tiêu hóa đã được chứng minh có liên quan đến sử dụng rượu bia.